Taakrisicoanalyse (TRA) opstellen: stappenplan voor veilige werkzaamheden

Wat is een Taakrisicoanalyse (TRA)?

Een taakrisicoanalyse (TRA) is een verdiepende risico-analyse van één specifieke taak of activiteit. Hierbij worden alle gevaren en risico’s in kaart gebracht die bij die taak komen kijken. Het gaat vooral om niet alledaagse of risicovolle werkzaamheden, denk aan werken op hoogte, onderhoud aan machines of werken met gevaarlijke chemicaliën. Voor dit soort taken volstaat de algemene risico-inventarisatie vaak niet: er is een maatwerk-analyse nodig om de specifieke gevaren te beheersen. Een TRA wordt dan ook meestal voorafgaand aan de uitvoering van de taak opgesteld. Werknemers worden dan ruim van tevoren geïnstrueerd kunnen worden over de risico’s en de benodigde maatregelen.

Belangrijk: een TRA is geen vervanging van de Risico-Inventarisatie & Evaluatie (RI&E), maar een aanvulling. Waar de RI&E alle voorkomende risico’s binnen de organisatie beschrijft, zoomt een TRA in op één taak in een bepaalde situatie. In sectoren zoals de bouw en industrie, met veel potentieel gevaarlijke werkzaamheden, is de TRA een onmisbaar instrument om veilig te werken en te voldoen aan veiligheidsnormen zoals VCA.

Wanneer is een TRA nodig of verplicht?

Een TRA is vooral nodig bij bijzondere, risicovolle of niet-routinematige taken die niet onder de standaard werkinstructies vallen. Je stelt een TRA op zodra je weet dat er een taak aankomt met verhoogd risico waarvoor nog geen duidelijke procedures zijn. Dit is bijvoorbeeld het geval bij nieuwe werkzaamheden of een unieke klus, zoals:

• Werken op grote hoogte (bijv. dakwerken of lassen op hoogte), hiervoor is een TRA eigenlijk altijd een absolute must.
• Het inzetten van nieuwe machines of voertuigen, bijvoorbeeld het huren van een speciale machine of voor het eerst gebruikmaken van een hoogwerker of heftruck.
• Onderhoudswerk aan complexere installaties of machines, zeker als dit niet regelmatig gebeurt.
• Werkzaamheden waarbij werknemers worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen of extreme omstandigheden.

In zulke situaties voorkomt een TRA dat er te lichtzinnig over de veiligheid wordt gedacht en verklein je de kans op (ernstige) ongevallen. In branches met een VCA-certificering is een TRA bovendien vaak verplicht gesteld. De VCA-checklist eist namelijk dat er een beschreven TRA-methodiek is en dat voor risicovolle taken actuele TRA’s beschikbaar zijn. Opdrachtgevers kunnen een TRA als voorwaarde stellen voordat je aan de slag mag. Heb je geen TRA uitgevoerd waar dat wel had gemoeten, dan voldoet je bedrijf niet aan de VCA-norm. Dit wordt tijdens audits als tekortkoming genoteerd. Met andere woorden: bij werk met een groot risico of afwijkend karakter is een TRA verplicht of ten zeerste aanbevolen om zowel wettelijk als volgens VCA aan de eisen te voldoen.

Verschil tussen RI&E en TRA

Een RI&E brengt alle arbeidsrisico’s binnen een organisatie in kaart, van veelvoorkomende gevaren tot algemene maatregelen. Een TRA richt zich daarentegen op één specifieke taak en de bijbehorende stappen en risico’s. Je kunt het zo zien: de TRA is in feite een onderdeel van de RI&E dat de diepte ingaat op uitzonderlijke werkzaamheden. De uitkomsten van een TRA worden vaak opgenomen in het Plan van Aanpak van de RI&E, zodat ze geborgd zijn in het algemene arbobeleid.

Het combineren van RI&E en TRA geeft een compleet beeld: de RI&E zorgt voor de helikopterview van alle risico’s in het bedrijf, terwijl de TRA maatwerkoplossingen biedt voor taakgebonden risico’s. Let wel: voor routinematige werkzaamheden volstaan meestal de maatregelen uit de RI&E; een TRA komt om de hoek kijken bij bijzondere klussen of verhoogde risico’s die extra aandacht vergen. Zo ontstaat een dubbel vangnet: algemeen én taak-specifiek.

Stappenplan: zelf een Taakrisicoanalyse opstellen

Hoe maak je nu een goede TRA?

Hieronder presenteren we een stappenplan om gestructureerd een taakrisicoanalyse op te stellen. Doorloop deze stappen bij elke risicovolle taak:

1. Taak omschrijven: Begin met een heldere omschrijving van de taak. Wat moet er precies gebeuren? Waar vindt het plaats (werkplek) en wie zijn erbij betrokken? Beschrijf ook waarom deze taak afwijkend of risicovol is. Hoe concreter, hoe beter: een duidelijke taakafbakening vormt de basis van de TRA.
2. Werkstappen in kaart brengen: Deel de taak op in logische deelstappen of handelingen. Door de taak op te knippen, kun je per stap de specifieke gevaren identificeren. Schrijf elke werkstap uit in de volgorde waarin ze wordt uitgevoerd (van voorbereiding tot afronding).
3. Gevaren en risico’s per stap benoemen: Inventariseer per werkstap welke gevaren aanwezig zijn en wat de mogelijke gevolgen kunnen zijn. Denk aan valgevaar, bekneld raken, elektrocutie, brand- en explosierisico, blootstelling aan schadelijke stoffen, etc. Voor elke stap vraag je je af: wat kan er misgaan en wat betekent dat voor de veiligheid/gezondheid? Betrek hierbij ook de omgeving (bijvoorbeeld verkeer in de buurt) en omgevingsfactoren (weer, beperkte ruimte, etc.).
4. Risico’s beoordelen: Beoordeel voor ieder geïdentificeerd risico de kans dat het gebeurt en de ernst als het gebeurt. Vaak wordt hiervoor een risicomatrix of score gebruikt. Een veelgebruikt model is bijvoorbeeld de Fine & Kinney-methode, waarbij het risicocijfer wordt berekend als Risico = Effect × Blootstelling × Waarschijnlijkheid. Door een score toe te kennen (bijv. hoog, middel, laag of een numerieke waarde) kun je prioriteren welke risico’s het dringendst aangepakt moeten worden.
5. Maatregelen bepalen: Bedenk per significant risico welke maatregelen nodig zijn om het risico te elimineren of tot een acceptabel niveau te reduceren. Volg hierbij de arbeidshygiënische strategie, namelijk:

• • 1. Elimineren – Kan het gevaar helemaal worden weggenomen? (Bijv. werken op de grond in plaats van op hoogte).
    2. Vervangen – Zo niet, kan het gevaarlijke proces of stof vervangen worden door een veiliger alternatief?
    3. Technische maatregelen – Beveiligingsvoorzieningen, afschermingen of veiligheidsapparatuur om risico’s te verkleinen.
    4. Organisatorische maatregelen – Werkprocedures aanpassen, roosters wijzigen, aantal personen beperken, toezicht houden, etc.
    5. Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) – Als laatste redmiddel, zorgen dat medewerkers de juiste PBM’s gebruiken (valharnas, veiligheidsbril, adembescherming, enz.).

Zorg dat de gekozen maatregelen praktisch uitvoerbaar zijn en daadwerkelijk het risico verlagen tot een werkbaar niveau. Houd rekening met eventuele extra risico’s die maatregelen zelf kunnen introduceren en neem die zo nodig ook mee.

Documenteren: Leg de gehele analyse vast in een TRA-formulier of checklist. Noteer de taakomschrijving, de opgesomde stappen, de geïdentificeerde risico’s, de risicobeoordeling en de gekozen beheersmaatregelen. Vermeld ook datum, locatie, en wie de TRA heeft uitgevoerd/goedgekeurd. Deze documentatie is belangrijk als bewijs (bijvoorbeeld voor VCA-audits) en als naslag voor toekomstige, vergelijkbare taken.

Communiceren en evalueren: Een TRA heeft alleen waarde als alle betrokkenen op de hoogte zijn. Communiceer de TRA daarom tijdig met de uitvoerende medewerkers en leidinggevenden. Bespreek de risico’s en maatregelen bijvoorbeeld in een toolboxmeeting of kick-off vóór de start van het werk, zodat iedereen weet wat er van hen verwacht wordt. Vervolgens moet tijdens de uitvoering toezicht gehouden worden of de afspraken worden nageleefd. Evalueer na afloop de taak: zijn de werkzaamheden veilig verlopen en waren de maatregelen effectief? Bespreek of er nog onvoorziene gevaren zijn opgedoken of verbeterpunten zijn voor de volgende keer. Leg deze leerpunten vast. Een TRA is immers een levend document: bij herhaalde of soortgelijke taken kun je de eerdere TRA gebruiken en verder verbeteren. Bewaar de TRA’s centraal, bijvoorbeeld in CrossApproach, zodat je een bibliotheek opbouwt van lessen en best practices voor de toekomst.

Praktische tips voor een effectieve TRA

• Betrek de werkvloer: Stel de TRA op samen met de mensen die het werk gaan uitvoeren. Zij hebben praktijkkennis en zullen gevaren zien die een leidinggevende of veiligheidskundige misschien over het hoofd ziet. Bovendien vergroot dit het veiligheidsbewustzijn en het draagvlak voor de maatregelen.
• Maak gebruik van standaard TRA’s: Komen bepaalde risicovolle taken vaker voor? Maak dan sjablonen of standaard-TRA’s voor terugkerende werkzaamheden. Denk aan veelvoorkomende taken in de bouw of industrie (bijv. werken in een besloten ruimte, hijswerkzaamheden). Zo heb je een basis die je telkens kunt hergebruiken en verfijnen, in plaats van elke TRA van nul af aan te moeten maken.
• Houd de TRA up-to-date: Verandert er iets aan de taak, werkomgeving of gebruikte materialen? Actualiseer de TRA dan direct. Een TRA is een momentopname, dus bij wijzigingen (nieuwe machines, andere methode, lessons learned van een bijna-ongeval) moet je de analyse herzien zodat deze actueel en geldig blijft.
• Koppel TRA’s aan je VCA-procedures: Voor VCA-gecertificeerde bedrijven is het belangrijk om te kunnen laten zien dat je systematisch met veiligheid omgaat. Zorg dat de aanpak en resultaten van TRA’s aansluiten op jullie VCA-veiligheidsprocedures. Tijdens een audit kun je dan aantonen dat voor alle relevante werkzaamheden TRA’s zijn gedaan en geïmplementeerd, wat bijdraagt aan een soepelere audit en een veiligere werkcultuur.

Conclusie

Een taakrisicoanalyse is een praktisch en doelgericht instrument om specifieke risico’s te beheersen. Door per taak de mogelijke gevaren te analyseren en passende maatregelen te treffen, verklein je de kans op incidenten drastisch en werk je aantoonbaar veiliger volgens de arbo- en VCA-normen. Voor mkb-bedrijven in bijvoorbeeld de bouw en industrie is een heldere TRA-methodiek een investering die zichzelf terugverdient in de vorm van minder ongevallen, minder stilstand en meer vertrouwen van zowel werknemers als opdrachtgevers. Kortom: met een TRA zorg je dat iedereen veilig thuiskomt na het werk en dat je organisatie voldoet aan alle eisen op het gebied van veiligheid en gezondheid.

Hulp nodig? Wil je ondersteuning bij het opstellen van een TRA of het verbeteren van jullie RI&E? Neem dan gerust contact op met ons team van veiligheidsdeskundigen. We helpen je graag om de veiligheid op de werkvloer naar een hoger niveau te tillen, zodat je met een gerust hart aan de slag kunt, elke dag weer.